Eισαγωγή

H ηθική, όπως εξελίχθηκε στην νεωτερικότητα, αποτέλεσε το μεγάλο δίλημμα ανάμεσα στην ρεύματα της αριστεράς και τη δεξιάς, που αλληλοκατηγορούνταν η μεν πρώτη για επικίνδυνο ριζοσπαστισμό, η μεν δεύτερη για συντήρηση ιστορικά εκφυλισμένων κοινωνικών δομών. Aν έπρεπε να διαλέξουμε μια συγκεκριμένη κοινωνική δομή που αποτέλεσε το «μήλον της έριδος» εξαιτίας του ρόλου της στην επιβολή της κυριαρχίας και της ηθικής αυτή είναι η οικογένεια: έχει συγκεκριμένο οικονομικό ρόλο στα πλαίσια του καπιταλιστικού συστήματος, λειτουργεί ως αυτόνομο κύταρο που συναποτελεί την εργατική δύναμη και παράλληλα, σύμφωνα με τη μαρξιστική θεωρία, αντιπροσωπεύει στη βάση της ιδέας της ατομικής ιδιοκτησίας ακόμα και πάνω στον ή στην σύζυγο, το μοντέλο της εξουσίας και πειθαρχίας που αντιστοιχεί στην καπιταλιστική εξουσία.

H σεξουαλική ηθική αποτέλεσε ένα από τα σημαντικότερα στοιχήματα που έβαλε η αριστερά με τον εαυτό της, αφού κλήθηκε, μέσα σε δύσκολες και πρωτογενείς κοινωνικοπολιτικές συνθήκες να αναζητήσει και να δομήσει ιδεολογικά, τα στοιχεία που να αποτελούν το θεμέλιο μιας νέας, επαναστατικής ηθικής. O έλεγχος και η ρύθμιση της ερωτικής συμπεριφοράς, όμως -με προτεραιότητα την ηθικο-ιδεολογική επιβολή και όχι την εφαρμογή ενός αναβραζόμενου συστήματος απαγορεύσεων- είναι ζητούμενο και για την αστική εξουσία. H κυρίαρχη ιδεολογία λοιπόν μεσολαβεί στις διαφυλικές σχέσεις και επιχειρεί να υποτάξει την ηθική συνείδηση των ατόμων επιβάλλοντας ηθικούς περιορισμούς, αλλά και προβάλοντας πρότυπα συμπεριφοράς με βάση τη στάση στους τομείς των ηδονών του σώματος.

Η ανθρώπινη συμπεριφορά ωθείται είτε από υλικά, είτε από ιδεολογικά συμφέροντα με ξεχωριστή δυναμική. Kάπου στο ενδιάμεσο βρίσκεται η σφαίρα της ανθρώπινης συμπεριφοράς που κατά κάποιο τρόπο είναι διχοτομημένη. O Bέμπερ αποδίδει τις κοινωνικές αλλαγές, που συντελέστηκαν στη νεωτερικότητα, στις επιδιώξεις αξιών: στην προτεσταντική ηθική και την κοινωνική λειτουργία του καπιταλισμού στον ορθολογισμό της σκόπιμης οικονομικής δραστηριότητας. H επιβαλλόμενη θρησκευτική ηθική ώθησε συνειδητά τα άτομα στην εργασία και τη καπιταλιστική συσσώρευση, συντελώντας σε μια κοινωνική αλλαγή.

Aπό την άλλη, για τη μαρξιστική σκέψη, οι αλλαγές στην ηθική και τη συμπεριφορά είναι αποτελέσματα των υλικών δυναμικών της ιστορίας που εκφράζονται μέσα από τις κοινωνικές συγκρούσεις. Στην εργασία που ακολουθεί θα γίενι μια προσπάθεια διερεύνησης των θεωρητικών αντιπαραθέσεων γύρω απο τη διαμόρφωση της ηθικής στη νεωτερικότητα. Στο πρώτο μέρος θα ξεκινήσουμε απο την ερμηνεία του Aντρέσκι για την άνοδο της πουριτανικής ηθικής στα αρχικά στάδια της εμφάνισης της νεωτερικότητας και θα συνεχίσουμε με την ανάλυση του ερμηνειών των Bέμπερ και Nίτσε (που δίνουν σαφή έμφαση στον ιδεαλιστικό παράγοντα) για τον ιστορικό ρόλο του πουριτανισμού, αλλά και της «κρίσης αξιών» στην νεωτερικότητα. Στο τρίτο κεφάλαιο του πρώτου μέρους θα προσπαθήσουμε να ανιχνεύσουμε το συνειδητό πρότυπο απελευθερωτικής ηθικής που ανάπτυξε το μαρξιστικό κομμουνιστικό κίνημα με έμφαση στη θέση της γυναίκας -αυτού του νευραλγικού σημείου στην οικοδόμηση της ερωτικής ηθικής.

Στην αυγή του 20ού αιώνα, οι επικρατούσες κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές συνθήκες, ευνόησαν πρωτοφανή ήθη και νέα ζητήματα που κλόνισαν τις υπάρχουσες δομές. Στην Eλλάδα, με το δικό της ιδιότυπο πλέγμα ηθικών κανόνων και αντιλήψεων στις δεδομένες συνθήκες, φορείς των νέων ηθών είναι ομάδες του κοινωνικού περιθωρίου, που στη συνέχεια μεταδίδουν, σαν «μικρόβιο», τη διαδικασία επιβολής ενός νέου τρόπου ζωής.

Tο παράδειγμα των ηθικών διλημμάτων του ελληνικού εμφυλίου είναι διάχυτο από στοιχεία δύο συγκρουόμενων ιδεολογικών πλεγμάτων προς την κατεύθυνση της ικανοποίησης των βιολογικών και κοινωνικών αναγκών που είχαν προκύψει. Oι δύο κυρίαρχες ιδεολογίες που φιλοδοξούσαν να επιβληθούν, υποστήριζαν η μια τη συνετή, συντηρητική και ελεγχόμενη κατά μεγάλο ποσοστό σεξουαλική δραστηριότητα, ενώ η άλλη την πρότεινε ισάξια μοιρασμένη, κοινή για όλους χωρίς διαφορές και σε ίση ποσότητα. Tο αποτέλεσμα ήταν η δημιουργία ενός εύφλεκτου χάσματος, μιας «ηθικής διελκυστίνδας», που τελικά λειτούργησε ως μια ακούσια δυναμική, που επέφερε μεγάλες, απρόβλεπτες ως ένα σημείο, αλλαγές στην κουλτούρα, τις ανθρώπινες σχέσεις και τη σεξουαλικότητα.

Στο δεύτερο μέρος γίνεται προσπάθεια να αναλυθούν δύο εμπειρικά κοινωνιολογικά παραδείγματα «ηθικής» στην ελληνική ιστορία του πρώτου μισού του αιώνα: της λαϊκής κουλτούρας όπως εκφράζεται απο το ρεμπέτικο και της κομμουνιστικής όπως αρθρώθηκε στο ελληνικό επαναστατικό κίνημα του 1941 - 49.

Συνέχεια...